بررسی عوامل موثر در افت تحصیلی دانش آموزان دوره ابتدایی

چکیده

با توجه به توسعه کمی مدارس در سال های اخیر و عدم توجه کافی به کیفیت و استانداردهای آموزشی، هم اکنون افت تحصیلی در مدارس به عنوان یک معضل اساسی مطرح است و پیش بینی می گردد در آینده نیز این معضل تشدید گردد. هر ساله بخشی از منابع و استعدادهای بالقوه انسانی و اقتصادی جامعه در مدارس با عناوین اخراج، ترک تحصیل و انصراف، مردودی در دروس و مشروطی ضایع می گردد و علاوه بر آن آثار و پیامدهای ناگواری نیز در حیات فردی، خانوادگی افراد بر جای می گذارد و نابسامانی های اجتماعی فراوانی را نیز بوجود می آورد.

مقدمه

حق تعلیم و تربیت یکی از مهمترین حقوق اساسی هر انسانی است و فراهم آوردن امکانات آموزش و پرورش همگانی برای شکوفایی ابعاد معنوی و مادی انسانها و تأمین حقوق همه انسانهای یک جامعه ضروری است. علاوه بر این با امکانات آموزش و پرورش عمومی و مطلوب می توان منابع انسانی جامعه را توسعه و تکامل بخشید، سلامت و بهداشت افراد جامعه را تأمین نموده، فرهنگ جامعه را غنی ساخت، ثبات سیاسی و همبستگی اجتماعی را فراهم آورد و نیروی انسانی مورد نیاز رشد اقتصادی را پرورش داد. اما نظام آموزشی نیز مانند هر نهاد دیگری می تواند به علت کمبودها و کاستی ها و یا عوامل دیگری دچار سو‌ء کارکرد شود بطوریکه نتواند بخشی از اهداف خود را به درستی به انجام رساند و سرمایه و مواداولیه ای را که در اختیار آن قرار داده شده، تلف نماید و نتیجه مطلوب و مورد انتظار را به بار نیاورد. در این صورت است که می توانیم اصطلاح افت تحصیلی را به کار ببریم. هم اکنون افت تحصیلی در مدارس و مراکز آموزشی به صورت کمی و کیفی وجود دارد. صورت کیفی افت تحصیلی به یادگیری ناقص و ضعف علمی و بینشی دانش آموخته نظام آموزشی اشاره دارد که قادر نیست انتظارات جامعه و سازمان های اجتماعی را از خود به عنوان یک فرد تحصیل کرده برآورده سازد. صورت کمی افت تحصیلی به صورتهای اخراج، ترک تحصیلی و انصراف و مشروطی جلوه گر می شود که این امر آثار و پیامدهای اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی برای فرد و نظام آموزشی و جامعه دارد. این پژوهش با طرح این سوالات که چرا با وجود علاقه زیاد به تحصیل، بعضی از دانش اموزان پس از ورود به مدارس از تحصیل منصرف و یا اخراج می شوند؟چرا بعضی دیگر به نتایج مطلوب نمی رسند و مشروط می گردند؟ و با هدف بررسی خصوصیات اقتصادی- اجتماعی افراد دارای افت تحصیلی و همچنین زمینه های تحصیلی و آموزشی آنها، به منظور شناخت این مسأله و بررسی علل و عوامل مؤثر بر افت تحصیلی برای جلوگیری یا کاهش افت تحصیلی انجام شده است. همچنین تحقیقات زیادی بر این نکته تاکید دارند که افت تحصیلی ارتباطی بسیار قوی و نزدیک با ویژگیهای خانوادگی دانش آموز دارد. به عبارت کلی تر وضعیت اجتماعی - اقتصادی خانواده رابطه معکوسی با افت تحصیلی دارد.

دانش آموزانی که در خانواده هایی زندگی می کنند که از سطوح پایین وضعیت اجتماعی - اقتصادی برخوردارند، نسبت به دانش آموزانی که متعلق به خانواده هایی با وضعیت اجتماعی و اقتصادی با لا هستند،افت تحصیلی بیشتری را نشان می دهند، حتی زمانی که عامل هوش نیز کنترل شده باشد. (سول و شان)

علاوه بر آن، نوع موسسه تقریبا با کیفیت آن همبستگی دارد، عجیب نیست که کیفیت موسسه نیز بر حضور و باقی ماندن دانش آموزان در آموزشگاه تاثیر داشته باشد. در تحقیقی برای ایالت ویسکا نیسن دریافتند که موسسات با کیفیت بالاتر، نسبت به موسسات با کیفیت پایینتر، فارغ التحصیل بیشتری دارند. آنها با تمرکز بر اجرای ویژه کیفیت مدرسه هادریافتند که موسساتی با درآمد سرانه بیشتر برای هر دانش آموز، دارای دانش آموزان با پیشرفت بیشتری هستند.ازآنجا که عملکرد و افت تحصیلی مستقیما در ارتباطند، می توان حدس زد که ویژگیها ی موسسه ای با میزان متفاوت از افت تحصیلی مربوطند. با وجود این مساله کیفیت موسسه پیچیده تر ازآن است که از مقایسه های ساده بین موسسات با کیفیت متفاوت انتظار میرود. مقایسه های ساده گرایش به سرپوش گذاشتن بر این واقعیت دارند که تعاملی مهم بین کیفیت موسسه، ترکیب دانش آموزان و عملکرد فردی و بنابراین پایداری در موسسه وجود دارد.

همچنین عدم توجه به نیازها و استعدادهای افراد و تفاوتهای فردی آنان، در این زمینه و عدم استفاده از روش های مطلوب تدریس و یادگیری، علاقه و انگیزه آنان را برای آموختن از بین می برد و این عدم علاقه بازتاب نا مطلوبی بر نتایج کار دارد و میزان افت تحصیلی را افزایش می دهد. این بی علاقگی در میان تعداد زیادی از دانش آموزان مشاهده می شود که اثر نامساعدی بر پیشرفت تحصیلی آنان بر جای می گذارد. اما این نتیجه نامطلوب برای دانش آموزان محرومی که زمینه های فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی نامساعد به مدرسه می آیند، به مراتب زیادتراست. (امین فر، 14:1367)

امروزه در مدارس به جای استفاده از تمام استعدادها و هدایت تواناییهای بالقوه دانشجویان برای تحقیق و تفحص، جستجو، مشاهده، تجربه و آزمایش، تجزیه و تحلیل امور و قضاوت و داوری درباره پدیده ها و یا تعبیر و تفسیر آنها که می تواند تمام استعدادهای دانش اموزان را پرورش دهد، تنها به روش حفظی و بیان لفظی مطالب اکتفا می شود. در این زمینه پیاژه دانشمند معروف سوئیسی می گوید:

استفاده منحصر به فردی که آموزش و پرورش مرسوم قدیمی از نطق و زبان می نماید تا دانش آموز را تحت تأثیر قرار دهد، متضمن این معنی است که کودک مفاهیم ذهنی خود را عیناً مانند ما بزرگسالان می سازد و بدین ترتیب، مفاهیم ذهن معلم و شاگرد یک به یک متناضر است. همین واقعیت غم انگیز در آموزش و پرورش مرسوم قدیمی، یعنی افراد در استفاده از نطق و بیان و سیل مفاهیم کاذبی که به الفاظ بدین معنی واقعی قلاب شده است، به قدر کافی نشان دهنده دشواری روش فوق و مبین یکی از دلایل اصلی واکنش «مدارس فعال» در برابر (مدارس مرسوم قدیم) که بر (آموزش فعل پذیر) تکیه دارند، است. درک این واکنش و اعتراض آسان است. زیرا مفاهیم خاص بزرگسالان که در زبان روشن فکرانه به صورت علائم اختصاری درآمده و از سوی اهل نطق و خطابه و بحث بکار می رود، در حکم ابرازهایی هستند در خدمت ذهن که اساساً برای تنظیم اطلاعات به دست آمده و در تسهیل مبادله و انتقال افکار میان افراد بزرگسالان سودمند است و حال آنکه در نزد کودک، هوش عملی بر هوش شناختی تفوق و جستجو بر دانش ساخته و پرداخته تقدم دارد. (پیاژه، 1360: 134)

عدم تغییر اساسی در روش های تدریس و یادگیری، مخصوصاً در کشورهای جهان سوم وابسته به کمبود امکانات آموزشی از قبیل: مواد آموزشی، وسایل آزمایشگاهی و کارگاهی، کتابخانه ها و تأسیسات و تجهیزات دیگر نیز هست که به این مجموعه باید فقدان یا کمبود معلمان و نیروهای انسانی شایسته و کارآمد را نیز افزود که یکی از عوامل اصلی افت تحصیلی است.

مسأله افت تحصیلی در آموزش و پرورش، یکی از مهمترین مسائل نظام آموزشی، در اغلب کشورهای جهان می باشد.

منابعی که ازاین راه تلف می شود خواه بصورت عمر انسان ها یا به صورت منابع مادی، هر ساله رقم قابل توجهی را تشکیل می دهد بطوریکه بهبود کارایی نظام های آموزشی تا اندازه زیادی، موکول به کاهش افت تحصیلی است.

افت تحصیلی در ایران، بویژه در مناطق محروم نیز رقم قابل توجهی را تشکیل می دهد و هر سال این پدیده، به صورت مردودی و ترک تحصیل، مقدار و تعداد زیادی از منابع و استعدادهای بالقوه انسانی و مالی جامعه را تلف می کند و آثار ناگواری در زندگی فردی و اجتماعی افراد، برجای می گذارد، بدین لحاظ ضرورت دارد که، در برنامه ریزی آموزشی به این مسأله توجه مبذول گردد و راه های مقابله یا کاهش آن، مرود بررسی قرار گیرد.

بیان مساله

دانشجوی یکی از مراکز تربیت معلم هستم که پس از گذراندن دوره های مختلف تحصیلی و مشاهده روند دوران تحصیل سایرین از جمله اقوام و دوستان دریافته ام که بعضی از دانش اموزان پس از ورود به پایه های بالاتر در دوره ابتدایی دچار افت تحصیلی چشمگیری می شوند با توجه به اینکه اکثر این شاگردان در پایه های قبلی رشد تحصیلی خوبی داشته اند وبا معدل خوبی قبول می شوند؛ ولی تعدادی از آن ها همین که وارد پایه بالاتر می شوند پس از مدتی دچار رکود شده و از نظر آموزشی و تربیتی افت قابل ملاحظه دارند.حال این مسئله مطرح است که آیا علت افت تحصیلی این دانش اموزان از محیط درونی مدرسه است یا اینکه عوامل دیگری مانند خانواده وعوامل روحی و روانی در این موضوع دخالت دارند.بنابراین بر ان شدم تا در این زمینه به بررسی پردازم تا پاره ای از علل و موانع ان را جستجو نمایم.

هدف کلی

بررسی علل افت تحصیلی دانش اموزان مقطع ابتدایی

اهداف جزیی

آ- بررسی نقش تراکم برنامه های درسی که باعث افت تحصیلی می گردد

ب- بررسی نقش عوامل درون مدرسه ای در افت تحصیلی دانش اموزان

ج- بررسی نقش عدم هماهنگی بین علایق دانش اموزان و محتوای بعضی از کتب در افت تحصیلی

د- بررسی نقش ارتباط بین معلم و دانش اموز در افت تحصیلی

و- بررسی نقش نارساییهای جسمانی در افت تحصیلی

ه- بررسی نقش اخلاق خانواده ها در افت تحصیلی

ت- بررسی نقش فقدان والدین در افت تحصیلی

ف- بررسی نقش متارکه و جدایی والدین در افت تحصیلی

ق- بررسی نقش بی سوادی والدین در افت تحصیلی فرزندان

ث- بررسی نقش اب و هوا در افت تحصیلی

ص-ب ررسی نقش اقتصادی در خانواده

ض- بررسی نقش فرهنگ حاکم بر جامعه در افت تحصیلی

ک- بررسی نقش ارتباط اولیا و مربیان در افت تحصیلی

گ- بررسی نقش به کار گیری دانش اموزان در اوقات بیکاری

فرضیات تحقیق

1- تراکم برنامه های درسی باعث افت تحصیلی می گردد.

2- کمبود دبیران کار ازموده باعث افت تحصیلی می شود.

3 - عدم هماهنگی بین علایق دانش اموزان و محتوای بعضی از کتب باعث افت تحصیلی می شود.

4 - عدم ارتباط صمیمانه بین معلم ودانش اموز باعث افت تحصیلی می شود.

5 - نا رسا ییهای جسمانی از قبیل بعضی معلولیت ها بجز لال بودن در افت تحصیلی موثر است.

6 -عدم اخلاق مناسب اسلامی در بعضی از خانواده ها در افت تحصیلی موثر است.

7 - فقدان یک یا هر دو والد در افت تصیلی فرزندان موثر است.

8 - متارکه و جدایی والدین در افت تحصیلی موثر است.

9 - بیسوادی والدین در افت تحصیلی فرزندان موثر است.

10 - اقتصاد خانواده در افت تحصیلی فرزندان موثر است.

11 - اب وهوا در افت تحصیلی موثر است.

12 - فرهنگ حاکم بر جامعه محل تحصیل در افت تحصیلی موثر است.

13 - عدم ارتباط اولیا و مربیان در افت تحصیلی فرزندان موثر است.

14 - به کار گیری فرزندان در اوقات بیکاری پس از پایان کلاس در ایام هفته در افت تحصیلی موثر است.