علل ضعف انشا در دبستان

انشاء فرزند اندیشه است، فعالیت ذهنی بسیار پیچیده ای است که به مراتب از خواندن دشوارتر است. نوشتن در گرو خلاقیت ذهنی و مستلزم تخیل و تفکر و رشد و فهم آدمی است.

درس انشاء یکی از مواد مرتبط با ذهنیت اخلاقیت ذهنی، تصویرسازی و صحنه آفرینی است. اهمیت آن در برنامه های درسی دوره های مختلف به قدری است که می توان آن را زمینه ساز یادگیری خلاق عادت به تفکر، تأمل و تدبر دانست. به ویژه آنکه بیشتر پژوهش ها ارتباط میان درس انشاء و عادت مطالعه را مورد تأیید قرار داده اند.

پایه و اساس هر نوشته ای حروف و جملاتی است که در مدارس آموزش داده می شود. درس انشاء یکی از مفیدترین ابزارهای آموزش نوشتن است.

انشاء از نظر کاربردی در زندگی دانش آموزان نقش بسزایی دارد، زیرا بخش بزرگی از ارتباطات در محیط مدرسه و خارج از آن از طریق نوشتن فراهم می شود.

دانش آموزان به وسیله انشاء می توانند با ترکیب کردن آموخته های خود اثری نو به وجود آورند و از آن لذت ببرند. ساعات انشاء باید برای معلمان و دانش آموزان خوشایند و دلپذیر باشد.

انشاء می تواند به دانش آموزان نیروی ابتکار و ابداع بدهد. پس به وسیله انشاء دانش آموزان می توانند از استعدادهای نهفته خویش اطلاع حاصل کنند و بتوانند استعدادهای بالقوه خویش را شکوفا کنند.

وقتی به نوشته های دانش آموزان توجه می کنیم معلوم می شود که آنان در نوشتن مشکل دارند و نمی توانند مکنونات قلبی خویش را آن طور که باید با قلم وصف کنند. در سایر دروس که وابسته به انشاء و هنر نویسندگی دانش آموزان است، شاید علل ضعف بر اثر مشکلات درس انشاء باشد و اگر از خود دانش آموزان علت پرسیده شود، چنین اظهارمی دارند که بحث ها و فرمول هایی که در کلاس توسط معلم ارایه می شود را متوجه نمی شویم. وجود چنین مشکل دلالت بر مشکل اصلی و ضعف اساسی در ماده درسی

این سطح فراگیر را از اندیشه کلیشه ای و دوبعدی تفکر همگرا به سوی اندیشه ای گسترده و رهنمون می سازد و او را با جهان تخیل و تجسم و شیوه های تصویری، تشبیه و توصیف و تبیین، استعاره، کنایه، ایجاز، ایهام و ابهام آشنا می کند.

چرا انشاء در جایگاه واقعی خود قرار نگرفته است؟ چرا عادت به مطالعه از سوی والدین و معلمان در میان کودکان و نوجوانان برانگیخته نمی شود؟ آیا موانع اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی سد راه این مسأله است؟ یا عادت ها و قراردادهای نادرست نظام آموزشی در بها ندادن به این مفهوم موجب بروز چنین پدیده ای شده است.

کمتر کودک یا نوجوانی می توان یافت که خود انگیزه و توانایی نوشتن داشته باشد، در این صورت یا وجود چنین ماده ای در برنامه های تحصیلی زیادی است و یا جذابیت خلاقی که باید زمینه ساز درسی باشد، نادیده انگاشته می شود. چرا هنوز تعداد زیادی از دانش آموزان حتی در دوره های تحصیلی بالاتر به احتمال زیاد در جمله نویسی ناتوان هستند؟ از همه مهمتر اینکه به چه علت در نظام جدید آموزش متوسطه درسی مستقل به نام انشاء گنجانده نشده است؟

آیا صرفاً اختصاص دادن چهار یا پنج نمره از درس زبان فارسی (آیین نگارش) آن هم در حد بسیار ساده جبران این همه کمبود را خواهد کرد؟

با اینکه در تمامی مواد درسی و دوره های تحصیلی درس انشا کاربرد دارد، اما متأسفانه چندان جایگاهی برای خود پیدا نکرده است، به ویژه در نظام جدید آموزش متوسطه درس انشا به کلی از برنامه حذف شده است و تنها در درس آیین نگارش یا دستور زبان فارسی حدود پنج نمره و آن هم با عنوان نگارش در نظر گرفته شده است و می توان گفت که در این مورد نیز بیشتر دبیران مدارس سلیقه ای عمل می کنند.

دانش آموزان حتی از نوشتن یک نامه معمولی و یا در تنظیم یک تقاضا عاجز هستند، این امر نشانگر ضعف در انشاء و یا آشنایی با دستور زبان فارسی است.

درک نکردن معنی و مفهوم لغات، ضعف پایه تحصیلی دانش آموز، مطالعه نکردن کتاب های غیردرسی، کم توجهی مسیولان، نبود کتاب درسی ویژه انشا و در بعضی از مدارس و مناطق کمبود کتاب های غیردرسی و بالابودن قیمت آن و ناتوانی عده ای از دانش آموزان در خرید کتاب ها از عمده مشکلات درس انشاء و علل ضعف دانش آموزان در این درس است.حتی راهنمایان تعلیماتی و مسیولان آموزشی در بازدیدهای خود از آموزشگاه ها کمتر به درس انشا توجه کرده اند.

انواع انشاء

انشا را از نظر طرح موضوعات مختلف به چهار نوع تقسیم کرده اند انشاء وصفی، انشاء نقلی، انشاء تحقیقی، نامه نگاری.

1- انشاء وصفی: وصفی از کلمه ی وصف است، یعنی تعریف کردن کسی یا چیزی یا صحنه ای است که شخص درباره ی چیزهایی که مشاهده می کند و در محیط خود می بیند قلم فرسایی کرده و آنها را چنانکه هست توصیف کند در این نوع انشا لازم است که نویسنده تمام خصوصیات آنچه را که دیده و یا می بیند با دقت در نظر بگیردتا به خوبی از عهده ی وصف آن برآید مانند یک نفر نقاش که کیفیت و چگونگی اشیاء را نقش می کند شخص نویسنده آن ها را مجسم می سازد. تمام اشیایی که در محیط خود می بینیم ممکن است موضوع انشا وصفی قرار گیرد مانند: تخته سیاه، میز، صندلی، اتاق، مدرسه، خانه، مناظر طبیعی مانند: بهار، پاییز، جنگل، دریا، صحرا، طلوع، و غروب آفتاب،خورشید و ماه هم چنین وصف دوستی که با او مصاحبت و مجالست داریم و غیره. در این نوع انشاء ابتدا از کلیات یعنی قسمت های مهم شروع کرده و به جزئیات ختم می دهیم مثل یک نفر نقاش که ابتدا حد و محیط و کادر کار خود را ترسیم پس از آن به جزئیات می پردازد.

2- انشاء نقلی: نقلی ازکلمه‌ی نقل است، و نقل یعنی بیان کردن سخن یا قول کسی برای دیگران،و یاشرح‌وحکایت نمودن‌کلیه‌یا خلاصه‌ای از‌تاریخچه‌ی‌زندگی‌وسرگذشت کسی.

پس موضوعی که به نقل و بیان سرگذشت کسی یا زندگی نامه ی برخی از اشخاص مربوط می باشد، آن را موضوع نقلی می گویند. مثل این موضوع: «خلاصه ی زندگی حضرت امام حسین (ع) را بنویسید» و یا: «امیر کبیرکه بود و چه خدماتی به کشور ایران نمود؟»

در این قبیل انشاء ها باید قبلاً برای خواندن کتاب های مناسب و دست یافتن به منابع و مآخذ، آگاهی هایی به دست آوریم و سپس به نوشتن انشا بپردازیم.

3- انشاء تحقیقی: اگر بخواهیم درباره ی حقایق و واقعیات‌برخی از مسایل زندگی از قبیل: مسائل شخصی، اجتماعی، علمی، ادبی، فرهنگی، سیاسی، مذهبی، اقتصادی، صنعتی و کشاورزی و...تحقیق نماییم و نتیجه ی تحقیقات و بررسی های خود را به وسیله نوشتن به دیگران گزارش دهیم، این نوشته را انشای تحقیقی می نامند.

مثال این موضوع: «در مکتب های سیاسی جهان تحقیق کنید و بنویسید که کدامیک از این مکتب ها می تواند متضمن سعادت جوامع انسانی باشد.» و یا مثل این موضوع: «با توجه به وضع اقتصادی و امکانات صنعتی و کشاورزی کشورمان ایران، تحقیق کنید که آیا صنعت برای کشورمان بیشتر ضروری است یا کشاورزی و یا هر دو؟»

4- نامه نگاری: نامه نگاری یا مکاتبه نیز مانند انشا نویسی، با اهمیت ترین و ضروری ترین هنری است که باید آن را یاد گرفت و با فراگیری این هنر ارزنده، بر ارزشهای انسانی و اجتماعی خود افزود. موضوع نامه نگاری نوعی از انشا است که انسان مقاصد خود را به اشخاص یا به هیئت ها می نویسد. نامه نگاری را به دو قسمت متمایز تقسیم کرده اند:

1- نامه های خصوصی که به دوستان و آشنایان و افراد خانواده و بزرگتران و غیر اینان نوشته می شود.

2- نامه هایی که به هیئت ها یا ادارات، بنگاه ها، شرکت ها و وزارتخانه ها نوشته می شود.

دلایل ضعف انشا

1- اختصاص دادن ساعت درس انشاء به سایر دروس در بعضی از مدارس در ضعف انشای دانش آموزان تاثیر دارد.

2- نبودن ملاک استاندارد برای تصحیح و نمره گذاری انشاء در ضعف انشانویسی دانش آموزان مؤثر است.

3- ضعف روخوانی فارسی در مشکل انشانویسی تأثیر دارد.

4- نشناختن حروف توسط بعضی از دانش آموزان در ضعف انشاء تأثیر گذاشته و موجب می شود دانش آموزان از همان ابتدا نتوانند در این درس پیشرفت نمایند.

5- ضعف دانش آموزان در درس جمله نویسی پایه ی دوم در ضعف انشا نویسی‌پایه ها ی بعدی تأثیر بسزایی دارد.

6- کم سوادی و بی سوادی برخی از والدین.

7- عدم نهادینه شدن فرهنگ مطالعه کتب غیر درسی.

8- تکلم معلمان مناطق د,زبانه به زبان محلی و بومی.

9- تکراری بودن موضوعات.

10- فقدان معیار مناسب ارزشیابی.

11- عدم فعالیت و برنامه ریزی معلمان در کلاس.

12- مناسب نبودن موضوعات با خصوصیات رشدی و ذهنی فراگیران.

13- عدم اطلاع فراگیران از روش های انشا نویسی.

مشکلات نوشتن انشاء در دوره ابتدایی

1) عدم داشتن مطلب

2) عدم توسعه کتابخانه دبستان و کلاس

3) عدم شرکت دادن بچه‌ها در مجالس عمومی،سخنرانی،نماز جمعه،گردشها و بادیدهای علمی سطح آگاهی آنها را کاهش می‌دهد.

4) عدم فراهم نکردن زمینه‌های مساعد و واقعی برای اجبار یافتن به نوشتن مانند شرکت در تهیه روزنامه‌دیواری،نوشتن نامه و دادن پیام کتبی به خانواده

5) عدم گنجینه لغات کودکان

6) عدم آموختن کلمات هم خانواده،متشابه و متضاد و افزایش لغات آنها

7) عدم آشنایی به سبک و الگوی خاص که بهترین نمونه‌ همان متون دروس کتابهای فارسی است.

8) عدم تطابق موضوع انشاء با سن و فهم و علاقه کودکان

9) عدم توانایی در ترکیب کلمات و بیان احساس فکر

10) عدم آشنایی دانش‌آموز با چگونگی شروع انشاء

پیشنهادات:

1. داستان نویسی با کلمات مرتبط.

2. ادامه دادن متن بصورت داستانی.

3. نوستن داستان یک تصویر.

4. جایگزینی کلمه به جای کلمات یک متن و بازنویسی متن مورد نظر.

5. تاکید بر افزایش مطالعه کتب غیر درسی مفید.

6. آشنایی فراگیران با کتب غیر درسی و انواع سبک ادبی.

7. آموزش نامه نگاری به فراگیران.

8. آموزش انواع مکالمات شفاهی به فراگیران.

9. تعریف معیارهای مناسب برای ارزشیابی.

10. نوشتن داستان نقاشی خود توسط فراگیران.

11.نوشتن یک متن ساده نمایشنامه توسط فراگیران و اجرای آن در زنگ هنر.

ساعات درس انشا در برنامه هفتگی مدارس افزایش داده شود.

دبیران ادبیات برای شرکت در دوره های کارآموزی و تقویت بنیه علمی در زمینه نگارش و دستور زبان فارس تشویق شوند.

تشویق بیشتر و دادن اختیار به مدیران و دبیران تا در صورت احساس ضعف درس انشا کلاس تقویتی تشکیل بدهند.

برگزاری مسابقات نوشتاری در مدارس و تشویق دانش آموزان برای شرکت در این مسابقات.

نوشتن انشا حتماً در کلاس صورت بگیرد حتی اگر 3 الی 4 سطر هم باشد.

بعد از نوشتن انشا، یکی یکی از دانش آموزان بخواهیم تا انشای خود را بخوانند.

چون پرورش تخیل در کودکان خیلی قوی است و به داستان های خیالی و فضایی علاقه فراوان دارند بنابراین سعی شود موضوعات انشا به صورت داستانی انتخاب شود.

برای دانش آموزان قصه ای بخوانیم یا بعد از آنها بخواهیم دوست دارند خود را به جای کدام یک از شخصیت های قصه قرار دهد و برای ما قصه شنیده را خلاصه نویسی نماید.

تمامی موضوعات فصل ها را می توانیم در قالب داستان و به زبان بسیار ساده و کودکانه شروع و ادامه دهیم.

نتیجه گیری

نکته مهمی که معلمان در زنگ انشا باید مدنظر قرار بدهند، نوشتن انشا در کلاس و در حضور معلم است نه در منزل اگر این روند در مدارس پیگیری شود، دانش آموزان در پایه های بالاتر نوشته های قوی خواهند داشت و این قدرت نوشتاری باعث پیشرفت تحصیلی نیز خواهد شد.

شیوه داستان نویسی و داستان گویی می تواند از بهترین روش های آموزش انشا در دوره ابتدایی باشد. در صورتی که روش داستان نویسی توام با علاقه و دقت دانش آموزان گردد، مناسب ترین شیوه نگارش انشا بوده و قوه تخیل و گنجینه لغات آنها را بالا برده و در جهت پیشرفت تحصیلی نیز در بلند مدت موثر خواهد افتاد.

منابع

حسینی نژاد، سیدحسین، انشا، دیدگاه ها و روشها، انتشارات لوح زرین، چاپ چهارم 1382

حاجی آقالو، عباس، مزاحم ها و مراحم های درس انشا، انتشارات لوح زرین، 1380

روش تدریس فارسی دوره ابتدایی , ویژه دانشجویان مراکز تربیت معلم، 1385

مجله رشد آموزش ابتدایی، ماه های دی و بهمن 1382

سخنان ارائه شده از استاد دانشگاه و تجربیات خودم در کلاس درس